با سردتر شدن هوا، استفاده از وسایل گرمایشی که عمدتا گازسوز هستند افزایش یافته که احتمال انتشار گاز مونوکسید کربن (CO) در محل زیاد می‌شود. اگر تهویه محل مناسب نباشد؛ سبب مسمومیت و در صورت تداوم موجب مرگ خاموش افراد خواهد شد. بنابراین برای پیشگیری از مسمومیت ناشی از گاز مونوکسید کربن باید بدانیم چه کارهایی می‌توان انجام داد. اصلا آیا گاز مونوکسید کربن قابل شناسایی است؟ چه کسانی در معرض خطر مسمومیت با گاز CO قرار دارند؟ روشهای پیشگیری از مسمومیت و مرگ خاموش کدامند؟ از کجا بفهمیم مسموم شده‌ایم؟ چه اقداماتی جهت درمان مسمومیت باید انجام دهیم؟ مسمومیت چه عوارضی دارد؟ سالانه چند نفر در کشور بر اثر گاز گرفتگی فوت می‌کنند؟ برای پاسخ به این سوالات با ما همراه باشید.
با سرد شدن هوا در شهرهای مختلف کشور و شیوع استفاده از وسایل گرمایشی که عمدتا گازسوز هستند، سالانه افراد زیادی در اثر مسمومیت با گاز مونوکسید کربن جان خود را از دست می‌دهند یا دچار معلولیت‌های ذهنی و روانی می‌شوند.
گاز مونوکسید کربن چیست؟
گاز CO (مونوکسید کربن) گازی بی بو، بی رنگ، بی‌مزه و غیر محرک است و مسمومیت با آن به سادگی رخ می‌دهد. مونوکسید کربن از طریق تنفس وارد ریه‌ها شده و با رسیدن به جریان خون، به گلبول‌های قرمز می‌چسبد. گلبول‌های قرمز که وظیفه انتقال اکسیژن‌رسانی به اندامها را دارد، توانایی حمل اکسیژن را از دست می‌دهد و دیگر اکسیژنی جذب بدن نمی‌شود و سلول‌های سراسر بدن می‌میرند و فعالیت اندامها متوقف می‌شود.
مرگ بر اثر گازگرفتگی به « مرگ خاموش » معروف است. مراحل مسمومیت به خصوص وقتی که فرد یا افراد در خواب می‌باشد بدون اینکه بفهمند ادامه می‌یابد بطوری که هر ساله عده زیادی از این طریق جان خود را از دست می‌دهند.
بنابر آمار پزشکی قانونی، در سال ۹۷ تعداد ۷۴۹ نفر فوت در اثر مسمومیت با گاز مونوکسید کربن در سراسر کشور گزارش گردیده است، که ۵۷۳ نفر از این آمار آقایان و ۱۷۶ نفر از آنها بانوان هستند.
آمار سازمان پزشکی قانونی کشور ـ فوت ناشی از مسمومیت با گاز مونوکسید کربن
| آمار به تفکیک سال و جنسیت | سال ۹۷ | سال ۹۶ | سال ۹۵ | |||
| آقا | خانم | آقا | خانم | آقا | خانم | |
| کل کشور | ۵۷۳ | ۱۷۶ | ۵۶۴ | ۲۰۲ | ۶۲۰ | ۲۱۶ |
۴ الی ۶ ساعت زمان لازم است تا گاز CO در سراسر بدن پخش شود. بنابراین خطرناک‌ترین زمان، وقتی است که ما در خواب هستیم. و مونوکسید کربن در حال پخش در هوای اتاق خواب است.
گروه‌های در معرض خطر مسمومیت با گاز مونوکسید کربن (CO):
تمامی افراد در معرض خطر مسمویت و مرگ قرار دارند ولی کودکان، زنان باردار و سالمندان جزو گروه آسیب پذیر بوده و در معرض خطر بیشتری با منواکسید کربن هستند و علائم مسمومیت در آنها با سرعت و شدت بیشتری ایجاد می‌شود. همچنین غلظت گاز منواکسید کربن در فضای اتاق در ایجاد مسمومیت بسیار موثر است.
کودکان سریع‌تر مسموم می‌شوند، افراد مسن هم بیشتر دچار عوارض عصبی ناشی از مسمومیت می‌شوند. جنین مادران باردار نیز می‌تواند دچار مسمومیت با گاز CO شود.
مسمومیت ناشی از گاز مونوکسید کربن از طریق انواع وسایل گازسوز از جمله بخاری، آبگرمکن، پیک نیک و حتی زغال ایجاد می‌شود و اغلب در فصل سرما و زمستان رخ می‌دهد. مسدود بودن مسیر دودکش یا تهویه نامناسب یک مکان، مانع از خروج گاز CO شده و سبب می‌شود گاز مونوکسید کربن در محیط انتشار یابد و سبب مسمومیت و در نهایت مرگ افراد شود.
روشهای پیشگیری از مسمومیت با گاز مونوکسید کربن (CO)
- استفاده از وسایل گرمایشی استاندارد
- عدم استفاده از بخاری‌های بدون دودکش
- کنترل مسیر دودکش و انسداد منافذ آن قبل از راه اندازی بخاری
- دقت و توجه به داغ بودن دودکش (بهترین آزمایش برای کارکرد مناسب دودکش): در صورتی که لوله دودکش سرد بود، قبل از رفع نقص، به‌طور موقت قسمتی از در یا پنجره را باز کرده تا تهویه هوا صورت گیرد.
- استفاده از کلاهک مخصوص H شکل دودکش در پشت بام‌ها
- توجه به رنگ شعله وسایل گازسوز: رنگ شعله باید آبی باشد. چنانچه رنگ شعله قرمز، زرد یا نارنجی باشد، نشانگر نقص در سوخت رسانی و کمبود اکسیژن در محیط است که سریعاً باید بررسی شود.
- تمامی روزنه‌های جریان هوا در منزل و به ویژه اتاق خواب را در زمان استفاده از وسایل گرمایشی مانند بخاری و شومینه نبندید. اگر فضای خود را با شوفاژ و سیستم حرارت مرکزی گرم می‌کنید درزبندی و بستن منافذ به منظور جلوگیری ازاتلاف حرارتی بلاملانع می‌باشد.
- از نصب آبگرمکن در حمام، روشن کردن شعله‌های اجاق گاز در آشپزخانه جهت گرم نگه داشتن محیط داخل خانه، باید جدا خودداری شود.
- دودکش و اتصالات آن باید از جنس مقاوم و بدون هیچگونه منفذ یا نشتی درسرتاسر آن باشد و شیب لوله‌های افقی در داخل واحد‌ها باید مثبت و رو به بالا و ارتفاع عمودی لوله در بیرون حداقل سه برابر طول افقی آن باشد.
- قطر لوله دودکش باید مساوی یا بزرگتر از قطر لوله خروجی دستگاه گازسوز باشد.
- از قراردادن لوله خروجی بخاری در داخل ظرف آب باید جدا خودداری شود و از به کار بردن وسایل گرمایشی بدون نصب دودکش یا دارای نقص در دودکش جدا خودداری فرمایید.
- هیچگاه از چراغ یا بخاری نفتی یا گازی که فاقد دودکش است، درون خانه، به خصوص هنگام خواب استفاده نشود.
- می‌توانید در درون خانه به خصوص در محل خواب‌تان دستگاه هشدار مونوکسید کربن نصب کنید.
- تعمیر وسایل گرمایشی توسط افراد غیر مجرب و بی‌تجربه یا نصب آنها توسط افراد خانواده باعث ایجاد خطر می‌شود.
- از نگهداری کودک در داخل خودروی روشن و در پارکینگ های طبقاتی خودداری کنید و به محض رسیدن به این نوع پارکینگ ها، کودک را از خودرو خارج کرده و به فضای آزاد ببرید.
- در دود سیگار مقادیری از گاز منوکسید کربن موجود است و این گاز می‌تواند در اثر مصرف طولانی مدت سیگار سبب بروز مسمویت مزمن در افراد سیگاری شود.
- حضور در پارکینگ‌های مسقف و در بسته که در آن اتومبیل با موتور روشن وجود دارد خطر بروز مسمومیت به همراه دارد.
- عدم استفاده از پیک نیک جهت گرم کردن کابین خودرو
- دوری از دود ناشی از آتش‌سوزی‌ها و یا گاز متصاعد شده از احتراق ناقص سوخت‌های فسیلی مثل نفت، گازوئیل، گاز، ذغال و چوب که تولید گاز مونوکسیدکربن می‌نماید.
- از سوزاندن ذغال چوب در داخل خانه، گاراژ، چادر و کانکس خودداری کنید.
- از به‌کار بردن وسایلی مانند بخاری نفتی، چراغ خوراک‌پزی نفتی، گاز پیک‌نیک و غیره برای گرم‌کردن خانه اجتناب نمایید و در صورت استفاده مطمئن شوید هوای آزاد از خارج به داخل خانه جریان دارد.
- از بکار گیری وسایل گرمازای گازوئیلی در داخل خانه بپرهیزید.
- همواره مراقب تهویه کافی جریان هوا در داخل خانه باشید.
- بازدید سالانه وسایل گرمازای سوختنی قبل از فصل سرما توسط افراد حرفه‌ای ضروری است.
- لوله شومینه مشترک برای چند واحد در صورت کوچک بودن سایز مجرای خروجی و لوله کشی آن باعث برگشت دود از شومینه روشن طبقات پایین به داخل آپارتمان در شومینه خاموش طبقات بالاتر می‌گردد.
- انتهای کلیه دودکش‌ها باید حداقل یک متر از سطح بام و حداقل یک متر از دیوار جانبی بام فاصله داشته باشد.
- به کارگیری لوله‌های آکاردئونی آلومینیومی مجاز نیست.
- آبگرمکن‌های دیواری گازی اگر به مدت طولانی روشن باشند خطرناک می‌شوند. به کارگیری آب گرمکن‌های دیواری در فضاهای بسته یا مکان‌های فاقد جریان هوا، مجاز نیست.
- هر وسیله گازسوز باید دارای یک دودکش مستقل و منتهی به فضای بیرون باشد.
- سرتاسر مسیر دودکش‌ها را بمنظور اطمینان از هدایت مناسب محصولات احتراق به فضای بیرون کنترل و اطمینان حاصل کنید.
- هیچگاه کباب پز یا منقل را درون خانه، گاراژ یا محوطه بسته استفاده نکنید.
علائم مسمومیت با گاز مونوکسید کربن (CO)
متأسفانه مسمومیت ناشی از گاز مونوکسید کربن (CO) دارای علائم متنوعی است و بسیاری از این علائم شبیه به علائم سرما خوردگی است و اکثرا فکر می‌کنند به دلیل سردی هوا دچار سرما خوردگی شده‌اند و سعی در خوابیدن می‌کنند. ابتلای تمام افراد خانواده به علایمی شبیه به آنفلوآنزا، بروز مسمومیت در افراد را نشان می‌دهد. ۱) سردرد ۲) ضعف جسمانی ۳) سرگیجه و بی قراری ۴) تهوع و استفراغ ۵) خمیازه کشیدن بیش از حد ۶) کاهش دید ۷) حالت خواب آلودگی شدید، کسلی، خستگی و کاهش قدرت عضلانی از جمله علایم اولیه مسمومیت در افراد به شمار می‌روند که اگر ادامه یابد؛ موجب ضعف، بی‌حالی و گیجی، کبودی دست، دور لب‌ها و نوک انگشتان می‌شود که همگی از علایم پایانی مسمومیت با گاز CO به شمار می‌روند که سرانجام فرد دچار تنگی نفس شده و فوت می‌کند. بنابراین به محض بروز علائم اولیه، اقدامات درمانی ذیل را انجام دهید:
اقدامات درمانی جهت مسمومان ناشی از گاز مونوکسید کربن (CO)
- سریعا وسیله گرمایشی یا گازسوز را خاموش کنید.
- در و پنجره‌های محل را باز کنید.
- فورا فرد مسموم را از محل آلوده خارج و به هوای آزاد منتقل کنید.
- برای افرادی که دچار علائم شدید هستند کمک‌های اولیه انجام دهید.
- یقه پیراهن و کمربند و لباس های تنگ افراد مسموم را باز کنید.
- در صورت داشتن کپسول تنفسی (اکسیژن) استفاده از آن بسیار مفید خواهد بود.
- راههای هوایی مسموم را باز نگه دارید.
- در صورت وخیم بودن حال مسموم، سریعا با اورژانس تماس بگیرید یا مسموم را به اولین مرکز درمانی انتقال دهید.
- در صورت تداوم علائم مسمویت برای چند روز متوالی، احتمال مسمومیت خفیف با گاز CO وجود دارد که بهتر است با پزشک خود در این خصوص مشورت کنید.
عوارض مسمومیت با گاز مونوکسید کربن (CO)
سردرد، گیجی و باریک بینی (که در آن همه چیز را در اطراف به مانند تونل می‌بینید) و نیز لب‌ها و ناخن‌های قرمز شود. بروز اختلالات رفتاری و کاهش حافظه و ضریب هوشی به ویژه در کودکان، از دیگر عوارض مسمومیت با گار مونوکسید کربن است.