ارگونومی چیست و چه اهدافی را دنبال میکند؟ ارگونومی چه مشکلاتی را حل میکند؟ روشهای شناسایی و حل مشکلات ارگونومی کدامند؟ اینها سوالاتی است که در این پست به آنها پاسخ داده خواهد شد. با ما همراه باشید.
معمولاً با شنیدن واژه ارگونومی، به یاد ارگونومی صندلی و یا ارگونومی در محیط کار میافتیم. البته ارگونومی کار با کامپیوتر و موبایل هم به یکی از دغدغههای بسیاری از ما تبدیل شده است. ویژگی مشترک همه مثالهای فوق از کاربرد ارگونومی این است که احساس میکنیم ارگونومی دانشی است که مراقب است به ماهیچهها و استخوانهای ما فشار نیاید! به عنوان مثال، شاید همهی شما تحقیق زیر را دیده باشید:
در این تحقیق و تحقیقهای مشابه، فشار وارده به استخوانهای گردن در اثر خم شدن سر بر روی موبایل مورد ارزیابی قرار میگیرد و گزارش میشود.
واژه ارگونومی گاهي اوقات تحت عنوان “فاكتورهاي انساني” نيز شناخته ميشود. درك ارگونومي در محيط كار، حوادث و بيماريهاي ناشي از كار را كاهش و با تطبيق كار با كارگر، بهره وري را افزايش ميدهد.
ارگونومی یکی از عوامل زیان آور محیط کار محسوب میشود:
عوامل زیان آور محیط کار:
- عوامل فیزیکی زیان آور
- عوامل شیمیایی زیان آور
- عوامل بیولوژیکی زیان آور
- عوامل ارگونومیکی زیان آور
ارگونومی دانشی است كه سعي دارد ابزارها، دستگاهها و محيط كار را با توجه به در نظر گرفتن توانايي هاي جسماني، فكري و محدوديتها و علائق انسانها، طراحي كند. اين علم با هدف افزايش بهرهوري با توجه به سلامتي، ايمني و رفاه كاركنان در محيط كار شكل يافته است.
ارگونومي علمي است در ارتباط با برقراري تطبيق بين افراد و كار آنها. اين علم در ابتدا توانائيها و محدوديتهاي افراد را مورد توجه قرار ميدهد. هدف ارگونومي اين است كه اطمينان حاصل شود كه كارها، تجهيزات، اطلاعات و محيط، مناسب با هر يك از كارگران باشد.
فواید ارگونومی:
در محیط کار
برای کارفرما: بهبود کیفیت فرآورده، افزایش بهره وری، کاهش خطاهای انسانی، کاهش دوباره کاری، کاهش هزینه تولید، کاهش حوادث، کاهش روزهای کاری از دست رفته، کاهش گردش شغلی، کاهش صدمات، بیماریها و هزینههای غرامت کارگری
برای کارمند: ایمنی و سلامت شغلی، کاهش آسیبهای اسکلتی ـ عضلانی، کاهش فشارهای شغلی، افزایش راحتی و رضایت شغلی
در اجتماع
کاهش حوادث جاده ای یا خانگی،فجایع هوایی،نیروگاههای هسته ای
اهداف والای HSE کاهش حادثه نیست؛ بلکه افزایش رفاه پرسنل است. به اصطلاح سازمان جهانی کار، باید شرایط کار (محیط کار و وضعیت دستگاهها و تجهیزات) را بگونهای تغییر، اصلاح و ایجاد نماییم که بتوان از آن به عنوان کارِ شایسته یاد کرد.
قبل از اینکه پرسنل دچار آسیبهای اسکلتی ـ عضلانی شوند بهتر است اقدامات پیشگیرانه را انجام دهیم؛ یعنی بجای reactive بودن و به اصطلاح “رسیدن کارد به استخوان”، بهتر و مؤثر آن است که رویکرد proactive داشته باشیم.
قوانین اولیه و اساسی ارگونومی
+ عوامل ارگونومیک زیان آور:
- وضعيت نامطلوب بدني
- وارد شدن فشار بيش از حد بر روي اندامي
- نبود تناسب رواني و جسماني ميان انسان وکار
- بلند کردن – هل دادن و کشيدن بار
- ابزار بدون تناسب
- استرس
- تنهائي
+ قوانين منتج از بيومکانيک درباره حرکات بدن:
- مفاصل نبايد به جهتي خاص متمايل باشند
- هنگام حمل يک جسم، بايد آن را به بدن نزديک کرد
- بايد از خم کردن بدن به جلو خودداري کرد
+ اصول ارگونومي درباره نشستن:
- نشستن معمولاً مطلوب تر از ايستادن است
- ارتفاع نشيمنگاه و پشتي صندلي بايد قابل تنظيم باشد
- مهمترين عمليات و فعاليتها بايد در شعاع تقريبي 50 سانتيمتري بدن انجام گيرند
+ اصول ارگونومي درباره روشنايي:
- ديوار، ميزکار و …، نبايد با رنگهاي مات رنگ شوند
- آنچه اطراف ماشين يا ميزکار را احاطه ميکند بايد داراي رنگهاي خنثي و آرامش بخش باشد
- شدت نور روشنايي موضعي بايد قابل تنظيم باشد
ارگونومی چه نوع مشکلاتی از محل کار را می تواند حل کند؟
ارگونومی معمولاً برای پاسخگویی و حل مشکلات و مسائل فیزیکی شناخته شده است. برای مثال اطمینان از اینکه ارتفاع سطوح کار به گونهای باشد که پاهای کارگر در وضعیت مناسب قرار گیرد. اما ارگونومی به جنبههای اجتماعی و روانشناختی افراد در محیط کار نیز میپردازد. برای مثال، بار کاری خیلی زیاد یا خیلی کم، وظایف نامشخص و مبهم، فشارهای زمانی، آموزش ناکافی و حمایتهای اجتماعی ضعیف همه میتوانند اثرات منفی روی افراد و کاری که انجام میدهند داشته باشند.
◊ فشار ناشی از کار
مشکلات موجود:
- تقاضا و درخواستهای کار از فرد خیلی زیاد یا خیلی کم است.
- عدم اظهار نظر کارگر در مورد چگونگی سازماندهی کاری که انجام میدهد.
- پشتیبانی و حمایت ضعیف از سوی مدیریت و یا همکاران
- تقاضا و درخواستهای ناسازگار از کارگر، برای مثال بهرهوری و کیفیت بالا
کنترل ضعیف ریسکهای بوجود آورنده فشار ناشی از کار میتواند باعث ایجاد ناسلامتی و کاهش عملکرد و بهرهوری شود.
◊ مدیریت روز کاری
- زمان بازیابی ناکافی بین شیفتهای کاری
- برنامهریزی و زمانبندی ضعیف شیفتهای کاری
- کارگرانی که بیش از زمان کاری کار میکنند
این مشکلات میتواند منجر به خستگی و کسالت شده و احتمال بروز حوادث را افزایش میدهد.
چگونه میتوان مشکلات ارگونومیکی را شناسایی نمود؟
روشهای زیادی وجود دارد که از طریق آنها میتوان مشکلات ارگونومیکی را شناسایی نمود. این روشها شامل بررسیهای عمومی و چک لیستها تا ابزارهای ارزیابی کمی ریسک میشود.
بطور ایدهآل چندین روش قابل استفاده هستند که عبارتند از:
- صحبت با کارگران و نظرخواهی از آنان. کارگران در مورد کاری که انجام میدهند، مشکلاتی که با آن مواجه شدهاند و اثرات آن روی سلامتی، ایمنی و عملکرد دارای دانش و اطلاعات مهمی هستند.
- ارزیابی سیستم کاری با طرح سوالاتی مثل:
- آیا فرد در موقعیت راحتی قرار گرفته است؟
- آیا فرد ناراحتیهایی شامل درد، خستگی یا فشار را تجربه کرده است؟
- آیا استفاده از تجهیزات آسان است و آیا بطور مناسبی تعمیر و نگهداری میشوند؟
- آیا فرد نسبت به چیدمان کاری خود رضایت دارد؟
- آیا خطاهای مکرر وجود دارد؟
- آیا نشانههایی از طراحی ضعیف یا ناکافی تجهیزات از قبیل چسب روی انگشتان کارگر وجود دارد؟
- بررسی شرایط خطاهای مکرر محیطی و رویدادهایی که در آنها اشتباهات رخ دادهاند و افراد مصدوم شدهاند. با استفاده از گزارش حوادث میتوان جزئیات رویدادها و دلایل احتمالی آنها را شناسایی نمود.
- ثبت و بررسی سطح بیماری و غیبت از کار و برگشت کارگران، میزان بالای این آمار میتواند ناشی از مشکلاتی باشد که قبلا لیست شدند و یا به دلیل نارضایتی از کار باشد.
در صورت شناسایی یک مشکل ارگونومیکی چه کاری میتوان انجام داد؟
علل احتمالی را بررسی و راه حلهای ممکن را در نظر بگیرید. یک تغییر کوچک میتواند تنها کار لازم برای آسان و ایمنسازی انجام کار باشد. برای مثال:
- تهیه صندلی با ارتفاع قابل تنظیم به گونهای که هر یک از اپراتورها بتواند در ارتفاع کاری متناسب با خود کار کند.
- موانع را از زیر میزها جمعآوری کنید تا فضای کافی برای حرکت پاها وجود داشته باشد.
- وسایل و ابزار را در قفسهها به گونهای قرار دهید که آنهایی که بیشتر استفاده میشوند و سنگینتر هستند در ارتفاع بین کمر و شانه قرار گیرند.
- سکوها را برای کمک به اپراتورهایی که دسترسی مناسبی به کنترل کنندهها ندارند افزایش دهید.
- الگوهای کار شیفتی را تغییر دهید و چرخش کار را بین کارهای مختلف ایجاد کنید تا خستگی ذهنی و جسمی کاهش یابد.
- با کارگران صحبت کنید و به آنها فرصت ارائه نظر و پیشنهاداتشان را بدهید و در مورد راه حلهای ممکن مشورت کنید. از ابتدای فرآیند کار، کارگران را درگیر مسائل کنید. این کار کمک میکند که تمام اجزا بتوانند هر تغییر مطرح شده را بپذیرند.
- همیشه مطمئن شوید هر تغییری که انجام میشود، توسط افرادی که آن کار را انجام میدهند، به درستی ارزیابی شده است.
- لازم نیست همیشه با متخصصین ارگونومی مشورت کنید، اغلب میتوان هزینه تغییرات را پایین نگه داشت. در صورتی که نتوان راه حل مشخصی برای یک مشکل پیدا نمود یا مسأله پیچیده باشد، لازم خواهد بود از یک متخصص ارگونومی ذیصلاح کمک گرفته شود.
- رعایت اصول ارگونومی لزوما در بر دارنده هزینههای بالا نیست و در طولانی مدت میتواند با کاهش صدمات و غیبت از کار موجب صرفه جویی شود.
با درک و شناخت مفهومی ارگونومی در محل کار میتوان برنامه کار روزانه را بهبود بخشید و دردها و فشارهای ناشی از کار را حذف نمود و میزان رضایت از شغل را افزایش داد. راه حلهای ارگونومیکی میتواند حتی برای ایجاد تغییرات کوچک، ساده و مستقیم باشد مثل تغییر ارتفاع یک صندلی که میتواند تفاوتهای چشمگیری ایجاد کند.